Ord og kjønn

Ikkje alle ord er like stovereine
(Foto: LA2, Wikimedia Commons)

Visse ord blir rekna for kjønnsdiskriminerande eller sexistiske. Normalt tyder det at nokon oppfattar desse orda som kvinnediskriminerande. Nokre finn stadig nye slike ord. Sist ute er det engelske ordet «feisty». Eg veit ikkje heilt kva den beste omsetjinga til norsk er, men ordet ser ut til å ha ei meining i skjeringspunktet mellom direkte, kranglevoren og energisk. Vel, det er alså Downtown Abbey-skodespelarinna Daisy Lewis som ikkje vil bli kalla «feisty». Ifølgje The Telegraph ser hovudgrunnen ut til å vera at ordet blir brukt om kvinner, men ikkje om menn.

Dermed har ein av kommentatorane i konservative The Telegraph laga ei miniordbok over negative ord som blir brukt om kvinner, men i liten grad om menn. Det er blitt artig lesestoff. Avisa oppmodar samstundes andre om å senda inn fleire slike ord som blir brukt mot kvinner, og ordboka veks. Mind your tongue, med andre ord. Eller: Vær forsiktig lille munn hva du sier.

Sidan det ikkje berre er kvinner som av og til har behov for å synast synd på seg sjølv, har eg tenkt å gje ei hjelpande hand her. Nedanfor kjem ei lita ordbok over norske ord - først negative ord som berre eller vanlegvis blir nytta om menn, og deretter negative ord som berre eller vanlegvis blir nytta om kvinner.

Mennene først denne gongen.

Bajas. Har knapt høyrt dette ordet om kvinner, og kan for så vidt skjøna det.

Fjompenisse. Vanlegvis nytta om menn.

Gap. Eit flott ord, men kanskje ikkje så vanleg i bruk lenger. Nynorskordboka utlegg det som «tosk, narr», eller «uvørding; flåkjeft, slarvar; skjemtegauk, speloppmakar». Sjå til å få det inn att i dagleg bruk før det sjøldauar.

Gris, gjerne gammal. Det er sjeldan å høyra at ei kvinne blir samanlikna med ein gris (no er det sikkert mange som har gode forklaringar på kvifor det er slik..). Og aldri har eg høyrt ei kvinne bli omtala som gammal gris. Som kjent er referansen til høg alder her ikkje først og fremst brukt for å seia noko om klokskap og livsvisdom.

Knark. Kan sikkert definerast på litt ulike måtar, men du ønskjer han neppe som næraste granne.

Laban. Skriv seg frå eit bibelsk mannsnamn, og blir i følgje Nynorskordboka brukt om «slapp, uvørden fyr, lømmel».

Pusling. Liten og vesal fyr, som ikkje heilt blir teken på alvor.

Rundbrennar. Berre brukt om menn.

Skrue. Dette er ein luring og ein snodig fyr. Han er gjerne litt vrang og har ein god del av knarken i seg. Til no har eg aldri høyrt om ei kvinne at ho «var ein god skrue».

Slask, slaur, slamp. Eit heilt knippe sla-ord, vanlegvis reserverte for menn.

Svekling. Ofte brukt nedsetjande om svake og umandige vesen av hannkjønn. Sjeldan om kvinner.

Så til kvinnene.

Hespetre. Usympatisk dame dette, og ei som ein helst vil sleppa å ha så mykje med å gjera.

Hurpe. Lite pent ord, og berre brukt om kvinner.

Hyse. Det stemmer, ordet blir brukt om ein fisk i torskeslekta. Men det blir òg nytta som skjellsord om kvinner, sjølv om det kanskje ikkje er så vanleg i denne tydinga.

Kjeftesmelle. Sjølvforklarande ord. Neppe brukt om menn.

Megge. Lite fin karakteristikk av kvinne. Ordet rakkar ned på både kropp og vesen.

Rossmor. Dialektord, og ikkje særleg vanleg. Slik eg kjenner det, vert ordet brukt om ei morsk og myndig kvinne. Kanskje ei som blir oppfatta som for dominerande og «mandig» etter god skikk og bruk?

Skrulle. Skrullete kvinne.

Sugge. Lite fint dette ordet, brukt om stor og tjukk kvinne.

Eg tvilar ikkje på at det er eit litt ulikt preg på negative «kvinneord» og ditto «mannsord». Inntrykket mitt er at kroppsfokuset er annleis, og kanskje sterkare, når det gjeld kvinner. Men negative kjønnsspesifikke karakteristikkar er ikkje eineståande for kvinner. Det finst haugevis av slike ord og uttrykk om menn òg.

Forresten finst det òg positivt ladde ord som er knytte til kjønn. Eg må tilstå at dei negative er lettare å finna. Men om ein mann blir «pundus» brukt for å fortelja at han har tyngde og autoritet, og at han er ein person som blir lytta til. Eg veit ikkje om så mange kvinner ville lika å høyra at dei har pondus. Motsett er «sterke kvinner» brukt svært mykje og i positiv meining. Ordet «sterk mann» har ein dårlegare ettersmak.