Filmen om Børre Knudsen

Kyrkja i Balsfjord der Børre Knudsen
var prest (foto: Labongo, Wikimedia Commons)

Eg voks opp med redaktør Arthur Bergs kvasse og klar leiarartiklar i avisa Dagen. Ei av sakene han engasjerte seg sterkast i, var kampen for det ufødde barnet. Abort var fosterdrap, meinte redaktøren og ville bruka språket til å avsløra og ikkje tilsløra. Så kom opprørspresten Børre Knudsen. I tillegg til ord tok han saman med kollegaen Ludvig Nessa i bruk symbol og dramatiske handlingar for å få fram at abort var eit spørsmål om liv og død. Ja, Knudsen brukte jamvel seg sjølv som protest: Mannen nekta å ta imot løn frå staten, førte kampen i rettssalen til han mista kappe og krage og måtte sjå på at hans eige rykte og hans eigen familie vart utsett for større påkjenningar enn dei fleste er i stand til å ta inn over seg.
 

Filmen om presten frå Balsfjord, En prest og en plage, har lånt tittelen frå Niels Chr Geelmuydens drivande gode biografi som kom ut i 1988. Tittelen er særs god, men samstundes for smal. For dette er ikkje berre ein film om presten Børre, men like mykje om kona hans Ragnhild Knudsen og samspelet dei imellom. Det er vanskeleg å ikkje la seg imponera over ei så ærleg, sterk og klok kvinne.

Fridtjof Kjærengs film om Ragnhild og Børre Knudsen er eit tankevekkjande dokument og eit imponerande portrett. Ein av styrkane ved filmen er at han er så ærleg. Børre Knudsen er ein mann som framleis har tankens kraft og ei røyst skapt for salmesong. Samstundes er han ein gammal mann plaga av parkinsons sjukdom og nattlege mareritt. Mannen som tok seg inn på sjukehus i svart samarie og kvit prestekrage for å protestera mot at dei drep små born der, må no få hjelp med eigen sjukdom frå helsepersonell på sjukehuset. Kona Ragnhild hjelper og støttar han og er både myndig og god. Og familien strevar med å koma til rette med den høge prisen borna har måtta betala for prestens temmeleg einsame opprør mot norsk abortlov og –praksis. Innslaget der dottera får sleppa til, får dette tydeleg fram. Ragnhild fortel korleis ho ei tid såg for seg ei framtid som åleinemor, og korleis ho ei stund var på avstand frå trua. Her blir ting løfta fram, det blir ikkje tagd i hel. Ein del vil nok også kjenna seg att i scener som den der mor og dotter løftar fram det positive med at han får ei seng på sjukeheimen; Børre ser ut til å vera med på framsnakkinga, men ansiktet hans ser likevel ut til å røpa noko anna.

Filmen er ikkje utan humor, også ut over den eine prestevitsen. Mange vakre bilete blir det òg. Fjella mot himmelen, trebåten på sjøen, blåbærlynget om hausten. Balsfjord har den innramminga som trengst for å gje vakre småscener innimellom.

Likevel er slett ikkje humoren, og heller ikkje estetikken, det som festar seg mest etter denne filmen. Gjennom samtalane med ekteparet og gamle filmklipp frå den gongen Knudsen sto midt i den sjølvbestemte medieviraken, blir striden om abort løfta fram igjen. Mange vil sikkert synast det er vondt å sjå denne filmen. Og den gongen på åtti- og nittitalet vart Knudsen møtt med indignasjon og raseri. Sterkt kjem dette til uttrykk gjennom demonstranten som sender spyttklyser mot politiskjolda mellom seg og Børre Knudsen, eller demonstranten som fysisk kneblar Børre Knudsen med å halda handa si for munnen hans.

Det er ikkje ofte kneblinga blir så direkte. Men fortrenginga er der heile tida i abortdebatten. Ei anna av dei sterke scenene er eit filmklipp der Knudsen står på eit podie i friluft. Meir eller mindre overdøyvd av motdemonstrantar, set han i med eit skjerande og langvarig skrik. Eg veit ikkje kva Børre Knudsen tenkte då han gjorde dette, men eg tolkar det som om han ville gje stemme til tause skrik.

Det ligg kanskje ein slags ironi i at filmportrettet av Børre Knudsen går på norske kinoar samstundes med at kyrkjemøtet drøftar rapporten Sett undertrykte fri!. Det er Mellomkyrkjeleg råd som står bak rapporten om menneskerettar, ein rapport som òg tek opp såkalla «reproduktive rettigheter». Her heiter det m.a. at «Tilgang til lovlige og trygge aborter er en del av seksuelle og reproduktive rettigheter og har sitt ankerfeste i morens rett til liv og helse og i hvert menneskes kroppslige integritet." Rett nok heiter det i eit anna kapittel av rapporten, om retten til liv og abort, at kyrkja må «være med på å holde levende en etisk refleksjon om hvordan vi best kan ivareta respekten for både for det fødte og for det ufødte liv, samtidig som den tar rettighetsdimensjonen på alvor. »

Ein kan seia mykje fint om etisk refleksjon. Men for Børre Knudsen handla det ikkje berre om å halda liv i ein etisk refleksjon. Det handla om å halda liv i små born som velferdsstaten ikkje ville verna. For han var og er den overordna reproduktive retten den retten eit ufødt menneske har til å bli fødd. I tillegg til portrettet av to modige og uvanlege menneske, er det dette spørsmålet som står att etter filmen om Ragnhild og Børre: Korleis kan det norske samfunnet ta menneskeverdet frå dei aller svakaste?