- De må lera språkjæ! Lekpredikanten slo neven i talarstolen framfor ei stor forsamling av ungdommar samla til fest andre juledag i Kyrkjekrinsen bedehus. Eit gudshus i det som den gongen var eit kulturelt grenseland mellom rotfest landsens strilekultur, som ikkje minst bedehuset representerte, og byen og bergensarane som velta utover oss med sine rundkøyringar, lågblokker, kjøpesenter og dominante dialekt.
Kyrkjekrinsen bedehus i Åsane (foto: Arve Kjell Uthaug)
Og vi lærte språket vi som voks opp på bedehuset på 1970-talet. Bibelspråket og forteljingane frå boka fekk vi servert gjennom andaktar og talar. Enkelte supplerte òg med bibelgrupper og tapre forsøk på sjølvstudium. Det gjorde oss fortrulege med tekstane som har vore berebjelkar i sivilisasjonen vår i mange hundre år, og som i tillegg har snudd opp ned på enkeltemenneske sine liv. Eg vil tru ein spirevipp av ein tenåring på Kyrkjekrinsen bedehus på slutten av 1970-talet kjende bibelforteljingane betre enn ein gjennomsnittleg norsk universitetsprofessor i 2025.
DET BLIR SUNGET EN SANG AV ENFOLDIGE SMÅ. Dessutan lærte vi det særeigne, inderlege og litt meir daterte språket i songtradisjonen på bedehuset. Det gjorde i alle fall vi som gjekk på dei vanlege bedehusmøta, og ikkje berre var innom det kristne ungdomsarbeidet. I det siste tilfellet kunne ein gjerne sleppa unna med nymotens substitutt frå den ungdommelege songboka Rop det ut. Vi som var hardcore bedehusungdom og gjekk på vanlege møte, vi møtte òg tidt og ofte Sangboken. Denne boka med ei gullharpe på omslaget var den autoriserte songsamlinga på bedehuset den gongen.
Språket i ein del av songane i denne boka verkar i dag framandt ikkje berre for sekulariserte menneske, men òg for aktive kristenfolk. Sett deg, lille due, der i ditt klipperede! Evig der din Jesus kjær ømt om deg skal frede. Det er kanskje ikkje slik dei fleste av oss ville ha innleidd ein samtale om tru og livssyn med naboen. Ikkje den gongen, og ikkje no heller. Men vi song det. Det var eit språk som til tider var eit par hakk for inderleg, og det var kanaanspråk i solide dosar.
DET STRØYMER EI LIVSELV AV LUKKA. No er det ikkje mi meining å snakka ned denne songtradisjonen. For den som ser litt etter, er det eit mangfald av sjangrar og stilar i Sangboken, både i tekstar og melodiar. Inga folkerørsle skaper ein slik mangfaldig flora av songar utan at det renn ei sterk elv av frigjering og glede gjennom landskapet. Beklagar å måtta skriva det, alle bedehus-svartmålarar, men ein slik kreativitet og ei slik glede som kjem til uttrykk i songtradisjonen frå bedehuset, greier du ikkje å skapa gjennom berre skræmsler, helvetesangst og svartsyn.
I vår tid har nokre bedehus-forsamlingar døydd ut. Der syng dei ikkje lenger. Andre har teke opp i seg den nyare lovsongs-tradisjonen, kanskje med nokre innslag frå arven etter Sangboken. Eg lurar på kor mange aktive bedehus-forsamlingar som framleis brukar Sangboken som hovudkjelde for songen. I og for seg er det kanskje ikkje ein god idé heller. Skal bedehusa leva, må dei ta opp uttrykksformer frå kulturen omkring, og den endrar seg. Samstundes er det på høg tid at nokon slepp laus den musikalske kreativiteten sin og gjev Sangboken-arven eit nytt uttrykk. Arne Domnerus Kvartett gjorde det med nokre av melodiane i Evergreens fra Kanaan, som kom i 1981. Men her finst det både tekstar og melodiar som ventar på å møta ei ny tid.
NÆRMERE DEG MIN GUD. - Nærmere deg min Gud, sa mannen, og flytta senga på loftet. Ei småvittig sjel hadde skribla ned denne utfyllande kommentaren i ei av songbøkene på Kyrkjekrinsen bedehus. Det kunne løna seg å bla litt på måfå i Sangboken. Sjølvsagt vaks det fram ein eigen humor på bedehuset, og i det meste av humoren er språket det viktigaste verktøyet. Bedikken på Kyrkjekrinsen hadde sin eigen sjargong, eigne historier og eigne karakterar. No skal det seiast at dette bedehuset hadde eit stort og aktivt ungdomsmiljø den gongen, knytt til både kor og andre aktivitetar, og det var heilt avgjerande for korleis det var å veksa opp i miljøet. Slett ikkje alle bedehus hadde eit slikt sterkt ungdomsarbeid. Mykje av humoren vart nettopp skapt i møte mellom den unge generasjonen og ein tradisjonell bygde- og bedehuskultur. Det sette sitt tydelege preg på språk, sjargong og vitsar. Av og til gjekk humoren litt mykje ut over dei same personane, dvs. faktiske personar i miljøet. Men først og fremst gjorde humoren at vi pusta fritt. Eit miljø utan humor er ei tvangstrøye.
Språkhumoren gjennom kommentarar og vitsing fekk eit meir teatralsk supplement gjennom sketsjen, som ofte var eit innslag på ein del festar og samlingar i ungdomsmiljøet. Sketsjen kravde ei heilt anna førebuing og planlegging, sjølvsagt, enn ein treffande kommentar i forbifarten. Og det gjorde stor suksess når dei lokale stand-up-talenta fann sin naturlege plass på scenen.
GJØR DET LILLE DU KAN. Oppveksten på bedehuset gav oss òg ei anna og meir oppdragande språkleg opplæring. Går vi heilt tilbake til siste delen av 1800-talet, voks den norske bedehusrørsla fram parallelt med utbygginga av skulevesenet, demokratiseringa av samfunnet, den eksplosive veksten i formelle lag og organisasjonar og oppblomstringa av trykte massemedia som bøker, blad og aviser. Denne demokratisk-folkelege revolusjonen prega arbeidet på bedehuset både den gongen og i generasjonane som følgde etter. Både misjonsforeininga, som hadde det overordna ansvaret for huset og arbeider der, og andre lag som hadde meir spesialiserte arbeidsfelt, var born av eit samliv mellom evangelisk kristendom og demokratisk assosiasjonsånd. I denne kulturen var styre, årsmøte, val, medlemskap, protokollar og referat sjølvsagde ting.
Alle arbeidsgreinene på bedehuset hadde nok ikkje like tydeleg innslag av dette, men det var likevel ein vesentleg del av sjølve rammeverket om arbeidet. Skal eg ta fram eitt enkelt utslag av dette no i ettertid, må det bli referatskrivinga på Yngres. Dette var eit arbeid med møtesamlingar kvar torsdag, og det var vi medlemane som dreiv aktiviteten sjølve. Om eg ikkje hugsar feil, var det tolv år vi måtte vera før vi fekk byrja på Yngres, og så hang vi med nokre år framover. Vi hadde vårt eige styre, skaffa andaktshaldarar, planla og leia møta, arrangerte helgeturar. Frå dei vanlege møta kvar torsdag skreiv vi referat. Skrivinga gjekk på omgang - sikkert ikkje mellom alle frammøtte, men mange fekk i alle fall prøva seg. Og så las vi opp referatet på neste møte.
Så er eg litt meir usikker på kvifor vi eigentleg skreiv desse referata frå heilt vanlege torsdagssamlingar med ein gjeng tenåringar til stades. Heller ikkje veit eg om vi stilte oss det spørsmålet. Vi skreiv. Og for nokre av oss vart det ein av mange små, viktige ting som oppdrog oss til å delta i samfunnsarbeid og bruka språket på ein meir formell måte.
Heilt til slutt i denne første vesle artikkelen om barndommen på bedehuset bør det presiserast at artiklane byggjer på mine eigne minne frå oppveksten på Kyrkjekrinsen bedehus på 1970- og inn på 1980-talet. Sjølvsagt prøver eg å referera ting så korrekt eg kan. Samstundes er det klart at særleg enkeltepisodar og replikkar baserte på hendingar fleire tiår tilbake, er henta fram slik eg hugsar det. Slike minne kan naturlegvis i nokre tilfelle vera unøyaktige, og andre kan hugsa ting litt annleis.
VED JESU FØTER EI STILLE STUND. Sidan dette er ein artikkel om bedehuset, gjer eg som lekpreikarane ofte gjorde på talarstolen: Eg har allereie sagt at no skal eg gå til avslutning, men så dukkar det likevel opp meir som berre må med. Predikantane på Kyrkjekrinsen bedehus stod bak ein talarstol med innskrifta "Set dykkar lit til Herren". På veggen bak dei hang det eit stort måleri av Jesus som var gjest hjå systrene Marta og Maria. Marta går i bakgrunnen og ordnar til med mat og drikke. Maria sit saman med Jesus i framgrunnen og lyttar til orda hans. "Det er eitt som trengst", slår bibelsitatet nede på måleriet fast. Dette eine nødvendige er å vera nær Jesus og lytta til orda hans. Så viktig var det at jamvel travle kvinneplikter kom i bakgrunnen.
Kva var det eigentleg han ville ha fram, talaren som la inn over oss festkledde ungdommane at vi måtte læra oss språket? Det hugsar eg ikkje. Men sidan det var ein predikant på bedehuset, vil eg tru det handla om trua, frelsa og hjarteforholdet til mannen frå Nasaret. For det er eitt som trengst, det var det liten tvil om på bedehuset.
For dei som ikkje kjenner Sangboken så godt, så er alle mellomtitlane over songtitlar derifrå, henta frå 1983-utgåva. Det blir sunget en sang av enfoldige små vart skriven av den norske journalisten Carl Bang i 1921 - "men de selvkloke vil ikke høre derpå", heiter det vidare i teksten. I ei eldre utgåve av Sangboken står det litt annleis: "De forstandige vil ikke høre derpå". Det strøymer ei livselv av lukka er skriven av den kjende bedehusdiktaren Trygve Bjerkrheim (1957) frå Bjerkrheim i Rogaland. To av dei mest kjende songane hans er Det er makt i de foldede hender og Han tek ikkje glansen av livet. Nærmere deg min Gud er ein internasjonalt kjend salme, skriven av engelske Sarah Adams i 1840 og omsett til norsk av Gustav Jensen i 1915. Allereie før siste verdskrigen skal salmen ha vore omsett til over 140 språk. Gjør det lille du kan er skriven svenske Lina Sandell (1885), som med sine evangeliske songar er høgt skatta både på bedehuset og utanfor. Ved Jesu føter ei stille stund er skriven av gardbrukaren og lekpredikanten Matias Orheim (1908) frå Eid i Nordfjord. Orheim var ein kjend talar i si tid; han var blind og spela m.a. på glas når han reiste rundt.
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar