- Du må forstå at dette var gjennomsnittlege unge menn, heilt alminnelege karar. Eg hadde aldri trudd at dei skulle bli helgenar! Orda kjem frå den koptiske presten, som er ein av dei mange forfattaren Martin Mosebach møtte på reisa si til i El-Aour i øvre Egypt. Herifrå kom dei fleste av dei egyptiske gjestearbeidarane som 15. februar 2015 vart førte ned til stranda i Sirte i Libya kledde i oransje fangedrakter. Der kviskra dei sine enkle bøner til Jesus før fangevaktarane frå terrorgruppa IS skar hovuda av dei.
Den tyske forfattaren Martin Mosebach har reist til Egypt for å finna ut meir om desse mennene. Resultatet er boka The 21 - A Journey into the Land of Coptic Martyrs (2019). Her fortel han historia om dei fattige koptarane frå den egyptiske landsbygda som kanskje er blitt dei mest kjende kristne martyrane i vår generasjon. Dei yngste var berre 22 år, den eldste var 46. Ein gjestearbeidar frå Afrika sør for Sahara gjorde felles sak og gjekk saman med dei inn i martyriet. Til saman var dei då 21.
Den 21. martyren
Drapsmennene filma det som hende på stranda i Sirte, og spreidde videoen. Dermed har vi dokumentasjon. Dei døde kroppane vart seinare funne, frakta til Egypt og gravlagde der. Slektningane til dei tjue kristne egyptarane lever, og kan fortelja om søner, brør og ektemenn. Naboane og den lokale presten kan òg spørjast.
Så er det andre ting vi ikkje veit, eller som vi i alle fall ikkje har sikker kunnskap om. Korleis var tida deira i fangenskap? Kven var mennene som fanga og drap dei? Kven var eigentleg den mørkhuda med-martyren, og korleis endte han opp saman med koptarane frå Egypt?
Litt meiner vi likevel å vita om denne 21. martyren. Namnet hans skal ha vore Matthew Ayariga, og han var frå Ghana. Mosebach skriv at han frivillig valde å gje livet sitt saman med dei andre. Kidnapparane skal å tenkt å la han gå, men "han var ein kristen og sa det, og det var nok for dei til å drepa han jamsides dei andre".
Avstand
Så er det heller ikkje til å koma frå at sjølv om Mosebach har skrive ei glimrande bok, og ei lærerik bok, og sjølv om han har reist utanfor allfarveg for å snakka med familiar og kjende, så er det mykje denne boka ikkje greier å trengja inn i. Det legg forfattaren heller ikkje skjul på i boka.
Han er ein utanforståande, ein vesteuropeisk, katolsk intellektuell. Kulturelt er det eit gap mellom han og landsbybøndene han møter. Han snakkar heller ikkje arabisk og er prisgitt ulike tolkar.
Så det er mykje vi ikkje får vita om desse mennene, om oppveksten deira, om kvardagslivet, framtidsdraumane og familiane dei hadde rundt seg. Men den lokale presten forsikrar altså at dei var gjennomsnittlege unge menn frå området. Vi kan skjøna at Mosebach etter dette konkluderer med at lista for det gjennomsnittlege er blitt lagt ganske høgt. Han merkar seg òg at familiane deira ikkje er prega av sorg når han besøker dei to år etter massakren på stranda.
Det koptiske underet
Muslimske arabarar la under seg Egypt på 600-talet, og det gjorde koptarane til andrerangs borgarar. Dei er framleis andrerangs borgarar, utan at det ser ut til å plaga verdssamfunnet særleg mykje. Dei er der i alle fall framleis, og den koptisk-ortodokse kyrkja er det største kristne samfunnet i Midtausten. I andre land vart dei tradisjonelle kristne kyrkjene etter kvart meir eller mindre utraderte. Bortsett frå Egypt og Libanon er dei etter kvart krympa til små minoritetar i dei arabisktalande landa.
Kvifor har den koptiske kyrkja greidd seg så godt, trass all motstand og undertrykking? Den kyrkja Mosebach skildrar i boka, har ikkje berre overlevd. Ho er sterk, ho er entusiastisk og er (som samfunnet omkring) sterkt prega av ungdom. Det gjer inntrykk å lesa om kyrkjene Mosebach gjestar der ugdommar møtest til bønemøte utan prest - gutane på den eine sida i kyrkja, jenten på den andre.
Fleire stader i boka fortel Mosebach om bygging av nye kyrkjer. Det er interessant når ein veit kor store problem koptarane har hatt med å få reisa gudshus til flokkane sine. Om det verkeleg er ei endring til det betre her, veit eg ikkje. Men spørsmålet heng i lufta etter å ha lese boka. Kva som skulle vera årsaka til ei slik betring, er heller ikkje klart. Og om Mosebach veit det, skriv han det i alle fall ikkje.
Minneverdige møte
Denne boka handlar meir om den koptiske kyrkja enn om dei 21 mennene på stranda i Sirte. Mosebach kan vera ganske ordrik, og han kvir seg ikkje for å rydda god plass til sine eigne refleksjonar. Heldigvis er han både klok og lærd.
Eg lærte svært mykje om den koptiske kyrkja gjennom boka, og enkelte kapittel er glimrande skisser av møte med koptarar i ulike posisjonar og situasjonar. Tre høgdepunkt er biskopen, reiseprestane og hotelleigaren.
Biskopen i Samalut er ein ageleg Herrens tenar. El-Aour ligg i hans bispedøme. Biskopen, som sjølv har legeutdanning, har grunnlagt eit stort og moderne sjukehus som ligg saman med katedralen, bisperesidensen og skulen. Frimodig og overraskande frittalande forklarar han situasjonen til den vestlege journalisten. Heller ikkje han meiner at egyptarane på stranda i Sirte var så spesielle, i alle fall ikkje i utgangspunktet. - Dette er ikkje ei vestleg kyrkje i eit vestleg samfunn. Vi er martyrane si kyrkje. Eg tek ikkje nokon særleg risiko når eg seier at ikkje ein einaste koptar i øvre Egypt ville svikta trua. Seier biskopen, som Mosebach karakteriserer som "den absolutte arketypen på ein pragmatisk, framsynt reaksjonær - ein type leiar heilt ukjend i Vesten".
På eit lite kontor i ein annan bispegard, i Damanhur, møter Mosebach dei to reiseprestane Abuna Bolla og Abuna Timoteus. Dette bispedømet har, som ein slags koptisk sjømannsmisjon, ansvaret for å følgja opp dei truande i Nord-Afrika vest for Egypt. Libya var Bolla og Timoteus sitt ansvar, som dei følgde opp så lenge den politiske situasjonen tillett det. Dei møtte òg gruppa av koptarar som seinare vart martyrane på stranda. Dei to prestane er milde og audmjuke menn. Dei blir tolka av dottera til den eine, og ho er ingen passiv formidlar. Ho er ein smilande og frimodig representant for den unge kyrkja i Egypt, og ho er slett ikkje redd for å ta over styringa litt der det trengst.
Hotelleigaren i Kairo er frå ein framståande koptisk familie. Økonomisk høyrer han til eit heilt anna skikt i samfunnet enn dei fattige landarbeidarane i øvre Egypt. I utgangspunktet gjev han uttrykk for at motsetningane mellom koptarar og muslimar i Egypt ikkje er så mykje å snakka om. Men etter kvart som samtalen går, kjem det fram det eine problemet etter det andre: Dei muslimske arabarane kom som okkupantar til Egypt, nett som den kvite mann kom til Amerika. I dag blir koptarane sett på som ei femtekolonne i samfunnet. Når dei har økonomisk suksess, blir dei oppfatta som parasittar. Lovverket stengjer dei ute frå leiande stillingar i samfunnet. Styresmaktene vil ikkje vedgå kor stor prosent av folket dei verkeleg er. For å klara seg må koptarane gjera pragmatiske kompromiss med vekslande diktatorar, og det straffar seg når diktatorens tid er omme. Når forfattaren til slutt spør, kanskje litt vel håpefullt, kva ein kan læra av alt dette, har hotelleigaren i særklasse svaret klart, sannsynlegvis med like stor dose resignasjon som humor: "Kva ein kan læra av dette? Same kva du finn på, ikkje høyr til ein minoritet! Det er det ein kan læra!".
Islam og kristendom
Debatt om islam er eit minefelt, og det er klart at historia om dei 21 på stranda i Sirte kan brukast til å gjera frontane endå hardare i diskusjonane om islam i vår eigen del av verda. Men før vi brukar denne hendinga til å vri om polariseringsspiralen i vårt eige heimlege ordskifte, bør vi grunna litt på korleis den koptiske kyrkja sjølv møter desse forfølgingane. Mosebach konkluderer med at "gjennom heilt enkelt å gje avkall på hemn og gjengjeld, veks den usynlege hæren av martyrar og blir støtt større og mektigare".
Koptarane i Egypt har sikkert òg noko å læra oss om grenser mot og kompromiss med eit fiendtleg storsamfunn. Dei er på den eine sida lojale og fredelege medborgarar. På den andre sida går dei ikkje inn på kva som helst. Enka etter Tawadros, ein av dei 21, fortel at mannen hadde fått råd i Libya om å bytta ut det kristne namnet sitt for å unngå trøbbel. Det ville han ikkje: "Den som byrjar med å endra namnet sitt, endar opp med å endra trua si."
Dei maskekledde drapsmennene blir statistar utan ansikt og namn. Tawadros og dei tjue andre vil bli hugsa. Dei minner oss om enkeltmennesket sin verdi, og om at ei kyrkje som kan rotna på rot midt i vestleg velstand, kan visa seg uovervinneleg på ei strand i Nord-Afrika.
Den koptiske krossen i illustrasjonen er laga av David A se og henta frå Wikimedia Commons.
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar