Og fela ho lét

Syndige tonar? Felespelaren slik Halfdan Egedius såg han.

Ein gong gav spelmannen gnist til den vonde lyst, og fela sette tone til synda. I alle fall såg nokon det slik. Dei som tok det heilt ut, meinte fela var eit musikkinstrument som høyrde djevelen til. Ting har etter kvart forandra seg. Avisa Dag og Tid har i siste utgåva eit oppslag om at bispemøtet no har bede felespelarar og andre om orsaking.

Når ein ser at folk i tidlegare tider har hatt "dumme" meiningar, er det klokt å gå ei ekstra mil for å prøva å skjønna kvifor dei tenkte slik. Neppe var det musikken i seg sjølv som fekk prestar og andre til å reagera så sterkt. Snarare var det nok alt det som følgde med i ein del sosiale samanhengar der fela lét: festing og fyll, slåsting og utanomekteskapleg sex. Dermed gjekk ein grundig til verks når ein skulle ta eit oppgjer med uvesenet. Og fela vart kasta ut med badevatnet.

Her vil eg gjera to små hopp i tid. Først til min eigen oppvekst i eit bedehusmiljø nord for Bergen på 1970- og 80-talet. Dans og tilstellingar med dans vart av mange sett på som noko ein ung kristen burde halda seg borte frå. "Pass deg for discolivet", hugsar eg ein predikant formante frå talarstolen på Kyrkjekrinsen bedehus. Andre ting, som generasjonane før oss hadde sett ublidt på - slik som kortspel og kino - var meir i ferd med å bli akseptert. Dei pietistiske forsvarsmurane var i ferd med å siga saman. Og felespeling, det kan eg aldri hugsa å ha blitt åtvara mot. Det er jo heller ikkje så merkeleg. Felespel var inga farleg freisting for ein ung kristen i Åsane på slutten av 1900-talet. Det var heilt annan musikk som fylte lokalet på skuledansar og diskotek. "Felegnikking" var dessverre noko vi brydde oss lite med, og heller latterleggjorde og såg ned på. Derimot sto det strid om eit kristent ungdomskor burde ha slagverk. Så kanskje freistaren hadde modernisert seg og skifta instrument.

Neste hopp går til tida rundt 1900. Andreas Lavik (1854-1918) voks opp på ein gard i Eksingedalen i Hordaland. Som ung mann var han omreisande lekpreikar, før han vart stortingsmann ein periode og deretter vart utestengt frå bedehusa i sju år. Det er ei interessant historie i seg sjølv, men ei som må forteljast ein annan gong. Etter nokre år kom han inn att i varmen og vart leiar av Det Vestlandske Indremisjonsforbund, som vart skipa i 1898. Lavik var ein av dei viktigaste lekmannshovdingane her vest tidleg på 1900-talet, i ei tid då bedehusrørsla var i ein offensiv og kreativ fase. Bedehusfolket hadde så sterk posisjon i mange lokalsamfunn at dei i fleire generasjonar definerte kva kristendom eigentleg var. Men kor blir det av fela? Jau, ho dukkar opp i den korte og gode biografien sonen Johannes Lavik skreiv om Andreas året etter at han døydde. I eitt av kapitla spør Johannes om faren var pietist. Der prøver han å få fram eit bilete som viser at faren nok sto for ei avgjort og pietistisk kristendomsform, men på same tid var det ein kristendom som var lys og menneskeleg. Og i denne drøftinga fortel Johannes Lavik episoden om faren og fela:

En ung lægprædikant kom engang til en by hvor Lavik i længere tid hadde holdt møter. Han hadde længe hat lyst til at træffe Lavik, som han forestillet sig som en høi og alvorlig mand av strengt og imponerende utseende. Han gik op paa hans hotel og fik opgit numeret paa hans værelse.

Da han kom op og skulde til at banke paa døren, hørte han violinmusik indenfra. Dette maatte være feil. Her bodde øiensynlig en eller anden spillemand. - Prædikanten ned igjen paa kontoret. Men nei, værelset var Laviks.

Da den unge prædikant traadte ind, laa Lavik i sengen og spillet violin.

"Aa, eg er so sjuk, so sjuk", sa han, "og daa lyt eg spela."

Lavik talte sjelden eller aldrig sin hjembygds dialekt undtagen naar han var syk. Paa talerstolen og i dagliglivet ellers talte han et sprog som var saa rent for dialektuttrykk og saa avslepet, at fremmede ofte ikke vilde tro at han var bondegut. Men naar han laa syk, talte han aldrig andet end sin hjembygds dialekt. Dengang hadde han været meget syk, - og trøstet sig med at ligge og spille violin i sengen.

Den unge lægprædikant var meget forbauset. Han syntes nok ikke Lavik var saa imponerende som han hadde ventet.

(Frå Johannes Lavik: Andreas Lavik - en biografisk skisse, Bergen 1919, s. 102-103)