Britisk valironi

David Cameron får nye år som britisk
statsminister (Foto: Cpl. Darien Bjorndal,
Wikimedia Commons)

Storbritannia har valt. Resultatet er på nokre område overraskande, først og fremst var det uventa at toryane får fleirtal åleine i parlamentet. Meiningsmålingane peikte i ei heilt anna retning.  På mange måtar ligg det mykje ironi i valresultatet. Og det finst mange av både taparar og vinnarar. 

IRONIEN først. Look to Scotland. Dei skotske veljarane har skapt eit politisk jordskjelv. Det som før var eit land dominert av det britiske arbeidarpartiet Labour, er no i hendene på det skotske nasjonalistpartiet SNP. Nasjonalistane fekk seks mandat sist val, denne gongen fekk dei 56. Dermed var det berre att tre skotske mandat å dela på dei andre partia. Og slik at ingen skulle føla seg utanfor, går eitt av desse seta til Labour, eitt til dei konservative og eitt til liberaldemokratane. Det skotske nasjonalistpartiet, som eigentleg vil lausriva Skottland frå storbritannia sit no med ei stor gruppe parlamentarikarar i Westminster. Der kan dei m.a. røysta over indre engelske spørsmål, spørsmål som skottane sjølve får stella med på eiga hand i eit eige skotsk parlament og utan engelsk innblanding.
 
Så spørst det jo kor mykje reell makt den store SNP-gruppa vil få i Westminster. Men hadde valresultatet blitt slik meiningsmålingane spådde like før valet, kunne dei skotske nasjonalistane blitt ein maktfaktor i styret av Storbritannia. Kanskje ein del av eit regjeringsgrunnlag saman med Labour.
 
Ein annan, og minst like stor ironi er utslaga av den britiske valordninga med fleirtalsval i einmannskrinsar, såkalla "first past the post". Dei to største partia får som vanleg fleire mandat enn røysteprosenten deira skulle tilseia, og denne gongen er det dei konservative som får mest igjen. Mindre parti med ei tydeleg regional forankring slik som SNP kan òg tena på denne ordninga. Med sine 4.7 prosent av veljarane får SNP 56 av dei 650 mandata i det britiske parlamentet. Det tredje største partiet derimot - UKIP, som på sett og vis gjorde eit brakval med 12.6 prosent - får eitt skarve mandat. Ei matematisk rettferdig utteljing ville gitt partiet over 80 mandat. Men det britiske valsystemet gjer det nesten umogleg for mellomstore parti som har veljarane sine spreidde rundt om i landet. Dei når (nesten) aldri heilt opp og får dermed svært få mandat. Dette veit liberaldemokratane alt om. Det ramma forresten òg dei Grøne denne gongen. Med sine 3.8 prosent får miljøpartiet berre eitt mandat.
 
Slik er systemet, og slik vil det nok halda fram. Det er ikkje så lenge sidan britane i folkerøysting sa nei til å forandra valordninga. Systemet gjev dei trass alt tydelege alternativ i kvar enkelt valkrins - og sjansane er store for å få ei styringsdyktig regjering. Men det må sitja mange frustrerte veljarar rundt om på dei britiske pubbane og føla at stemma deira var bortkasta.

TAPARAR finst det fleire av. Ikkje minst mellom partileiarane.
 
Ed Miliband vann leiarvervet i Labour i tevling med sin eigen bror. Veljarane vann han ikkje.
 
Nick Clegg og liberaldemokrane vann ved sist val makt gjennom regjeringssamarbeid med dei konservative. Men denne gongen mista han veljarar, og valordninga gjorde resten. Tilbake sit ei gruppe som er så lita at det nesten vert pinleg å spørja om grupperabatt.
 
Nigel Farage gjorde eit brakval om ein ser på stemmetalet. Det innvandrings- og EU-kritiske partiet UKIP er det tredje største i landet, men dei fekk berre inn ein mann i parlamantet. Det var ikkje Farage, og dermed heldt han lovnaden sin og gjekk av som partileiar.
 
Meiningsmålarane høyrer òg med på taparlaget. Dei spådde dødt løp og jamn mandatfordeling mellom dei konservative og Labour. Veljarsiget over til toryane greidde dei ikkje å registrera, og endå mindre det jordskjelvet dette førte til i mandatfordelinga.
 
VINNARAR er det sjølvsagt òg etter dette valet, som etter alle andre.
 
Ein opplagt vinnar er leiaren for det konservative partiet, David Cameron. Det står respekt av å koma tilbake med reint fleirtal etter ein periode med koalisjonsregjering, økonomiske innsparingar og ein viss styringsslitasje. Meiningsmålarane hjelpte han dessutan med dramaturgien.
 
Dei skotske nasjonalistane med Nicola Sturgeon er den andre klare vinnaren. Dei har snudd det politske Skottland på hovudet. Sjølv om dei for kort tid sidan tapte folkerøystinga om eit uavhengig Skottland, vann dei veljarane. Og den politiske eliten i Storbritannia har dessutan lova at Skottland skal få større makt, utan at vi enno veit heilt kva som ligg i dette. Ingen bør avskriva tanken om at Skottland kan koma til å driva mot fullt sjølvstende etter kvart.
 
Ein tredje vinnar er EU-motstandarane. Cameron har lova ei folkerøysting der folk kan seia ja eller nei til vidare medlemskap, og røystinga skal koma i denne parlamentsperioden. Mannen spelar høgt, med andre ord.

Ein fjerde vinnar er enkeltmedlemane i den konservative parlamentsgruppa. Rett nok gjorde partiet eit val så godt at alle vart overraska. Men fleirtalet i nasjonalforsamlinga er ikkje på meir enn ei handfull menneske. Dermed skal det berre ei handfull fritenkjarar, avvikarar eller frustrerte opposisjonelle til internt i gruppa før det reine fleirtalet står i fare. Dette legg stor makt i hendene på det enkelte parlamentsmedlemmet.