Kule ord (13): A og Ø

Både ø og å har måtta gje tapt for greske omega.
(Foto: Tomasz Sienicki, Wikimedia Commons)

Dette er eit uttrykk henta frå bibelspråket, men kanskje ikkje eitt så mange dreg kjensle på ved første blikk. Då er det annleis med "Alfa og Omega". Den første og den siste bokstaven i det greske alfabetet er i Openberringsboka brukt om Jesus - den første og den siste. Ordlaget har smitta over frå bibelspråket til meir allmenn språkbruk, og betyr vel her ofte noko som er heilt grunnleggjande eller overordna viktig.

Alfa og Omega er brukt i bibelselskapet sine omsetjingar på bokmål og nynorsk frå 1930-talet og fram til i dag. Men i den første fullstendige utgåva av Bibelen på nynorsk, den Studentmållaget i Oslo gav ut i 1921, er dette uttrykket omsett annleis: "Eg er A og Ø, upphavet og enden, den fyrste og den siste." (Op 22,13).

Det er lett å sjå at dette er ein meir heilnorsk variant av uttrykket Alfa og Omega. Norske bokstavar i staden for greske. Kanskje hadde fleire unge lesarar forstått uttrykket intuitivt om dagens bibelomsetjarar hadde valt "A og Å" i staden for Alfa og Omega? Men Bibelselskapet har valt å halda fast på dei greske bokstavane, òg i den siste omsetjinga frå 2011. 

Eg har sendt saka til ei handfull menneske som kan mykje om språk, og Leiv Egil Breivik svarar dette:

Eg har sjekka ymse utgåver av bibelen på engelsk. Alpha and Omega er det vanlege uttrykket. Såleis står følgjande i King James Bible: "I am Alpha and Omega, the beginning and the end, the first and the last." Det er vanleg å ha med den bestemte artikkelen "the" framfor "Alhpa and Omega". Såleis lyder denne setninga slik i New International Version: "I am the Alpha and the Omega, the First and the Last, the Beginning and the End." Som de ser kan ordstillinga variere litt. I Aramaic Bible in Plain English lyder setninga slik: "I am Alap and I am Tau, The First and The Last, The Origin and The Fulfillment." Den einaste utgåva som avvik frå dette mønsteret er GOD'S WORD Translation frå 1995 (som bruker "the A and the Z"): "I am the A and the Z, the first and the last, the beginning and the end."

Men ein snodig ting står att å forklara, denne ø-en. Kvifor heiter det "A og Ø" og ikkje "A og Å"? Bokstaven å har ei interessant historie, og vart som kjent ein gong skriven som aa. I norsk vart skrivemåten å tilrådd frå 1917 av, altså fire år før bibelomsetjinga av 1921 kom ut. Slik sett verkar det underleg at ikkje "A og Å" er brukt. Men å vart likevel ikkje obligatorisk før i 1938, og i den såkalla fyrebilsbibelen - "vår" bibel frå 1921 - er det brukt aa. Så forklaringa på uttrykket "A og Ø" må vera at sidan den gamle skrivemåten med aa vart følgd, vart ø sett på som siste bokstaven i alfabetet.

Den som forresten ønskjer å vita meir om fyrebilsbibelen og nynorske bibelomsetjingar generelt, bør lesa Jarle Bondevik sin innsiktsfulle artikkel på allkunne.no.